راهنمایی و آموزش والدین از زایمان تا رشد

آمدن به این دنیا یک ماجراجوئی بزرگ و گاهاً ترسناک برای نوزادان است. در روزهای اول عمر آنها نمی دانند که شما برای امر این کنار آنها هستید که به آنها آرامش دهید، آنها را تغذیه کنید و مراقبت نمائید. آنها فقط می دانند که چه وقتی احساس آرامش، امنیت و یا چه وقتی احساس نگرانی و ترس و یا گرسنگی یا عدم امنیت  دارند. با این حال، از زمان تولد آنها شروع به برقراری ارتباط با شما کرده و هنگامی که خسته یا گرسنه هستند و یا بیدار و هوشیار هستند علامت های کوچکی در مورد نیازهایشان به شما می دهند. آنها در همه وقت در حال یادگیری بوده و کار والدین این است که به آنها کمک کنند که بیاموزند و بدانند که دنیا محلی است که به حضور آنها خوشامد می گوید و محلی است كه نیاز های آنها برآورده خواهد شد و احساس آرامش و دوست داشته شدن را یاد خواهند گرفت. بیاد داشته باشید که برای نوزاد هر چیزی (حتی تعویض پوشک) یک تجربه تازه و در ابتدا ترساننده است.

تکامل هیجانی و اجتماعی
• نوزادان نمی توانند درک کنند که چه اتفاقی برای آنها در حال افتادن است.
• آنها نمی دانند که آنها جزو انسانها هستند.
• آنها نمی دانند که چه کسی آنها را تغذیه می کند و یا چه کسی هنگام گریه به او کمک كرده و آرامش می کند.
• آنها وقتی تغذیه می شوند خوشحال می شوند اما نمی دانند که "خوشحالی "چه چیزی است.
• آنها وقتی گرسنه اند یا نیاز به خواب دارند گریه می کنند اما نمی دانند که توسط کسی مراقبت  می شوند.
اولین و شاید مهمترین چیزی که در مورد نوزادان فهمیده شده است این است که آنها هیچ  درکی از این که یک موجود جدا در درون پوست خود هستند  ندارند و روابط با دیگران را درک نمی کنند.
• نوزادان برای جلب توجه یا بغل شدن توسط والدین گریه نمی کنند
یک نوزاد در سه ماه اول عمر قادر به پاسخگوئی آگاهانه و هدفمند به شما نیست آنها وقتی با موفقیت تغذیه می گردند و یا صدای آرامش دهنده شما را می شنوند لذت می برند و وقتی گرسنه یا ترسیده باشند حس ناراحتی پیدا می کنند. اما نمی دانند که ترس همان چیزی است که آنها حس می کنند و بنابراین اگر مثلا ً آنها یک صدای بلند یا ترسناک بشنوند آنها نمی فهمند که آنها باعث این صدا نشده اند بلکه چیزی خارج از بدن آنها آن صدا را ایجاد کرده است. به عبارت دیگر آنها فکر می کنند که آنها خودشان محیط نیز هستند و قادر به جدا کردن خود از محیط اطراف نیستند. بنابراین چگونه بودن محیط اطراف آنها بسیار مهم است.
• شیرخواران چون حس دارند ولی در عین حال قادر به تفکر نیستند لذا آنها احساسات شما را به خود می گیرند و اگر شما ناراحت باشید آنها ناراحت می شوند و بالعکس.
 این امر می تواند ناراحت کننده باشد چون اگر شما به هر دلیلی  ناراحت باشید، پنهان کردن آن از شیرخوارتان غیر ممکن خواهد بود. او فکر خواهد کرد که این حس ناراحتی شما حس خود او نیز است و براساس آن پاسخ خواهد داد و ناراحت خواهد بود. بنابراین این قانون وجود دارد که وقتی شما خسته و ناراحت هستید، شیرخوارتان نیز خیلی سخت آرام می شود.
• هر نوزاد متفاوت است و هرکدام رشد و تکامل خود را در مسیری پیش می برد که مناسب برای او است.
هر شیرخوار می تواند کاملاً متفاوت از دیگری باشد. شما حتماً قبلاً شنیده اید که هر شیرخوار سرشت و شخصیت متفاوتی دارد که می تواند خیلی متفاوت از شما باشد. آنها ممکن است، آسان، گرم، آرام و یا خجالتی و ترسو باشند و یا دارای روش های متفاوت پاسخگوئی به محرک های اطراف باشند، که شما بتدریج در ماه های اول عمر شان آنها را یادگرفته و تشخیص خواهید داد.
• صورت انسان، اولین و مهمترین شکلی است که شیرخواران 0-3 ماهه یاد می گیرند و صدای انسان (حتی اگر آنها کلام را نمی فهمند) برایشان بسیار مهم است.
حتی شیرخواران خجالتی و خواب آلوده نیز به شما تمایل نشان خواهند داد (بخصوص به صدا و صورت شما ). قسمت بزرگی از مغز انسان برای فهمیدن و بخاطر آوردن صورت ها اختصاص یافته است و قسمت بزرگی از رفتار اجتماعی ما بر این اساس بنا شده است که ما چگونه اطلاعات را از صورت افراد درک و دریافت می کنیم. برای دوست داشتن و شکل دهی یک رابطه گرم و نزدیک با یک فرد، نگاه کردن به چشمان او الزامی است.
از همان ابتدای تولد صورت خود را به آنها نشان داده و با آرامش با آنها صحبت کنید. اگر آنها صورت خود را برگرداندند احساس نکنید که طرد شده اید ( شیرخواران کوچولو معمولاً وقتی تعامل می کنند زودخسته می شوند و مکرر اً نیاز به استراحت دارند).
• شیرخواران  نیاز به حس امنیت دارند و نیاز دارند که احساس کنند کسی مراقب آنها است. آنها حدود 6 هفتگی با دیدن صورت های آشنا شروع به لبخند زدن می کنند و از همان زمان ها شروع  به نگاه دقیق به شما می کنند.

تکامل جسمی
اگر چه شیرخواران برای زندگی و رشد در خارج  از رحم مادر آمادگی دارند ولی قسمت اعظم بدن آنها هنوز نارس است.
نوزادان خیلی با بدنشان مشغولند. حدود سه ماه طول می کشد که دستگاه گوارش آنها به خوبی به راه بیفتد. شما فقط با نگاه کردن به صورت شیرخوار خود می توانید بگوئید که او مشغولیت ذهنی زیادی با آنچه که در درون وی می گذرد، دارد.

• از آنجائی که شیرخواران در مورد آن چه که اطراف آنها اتفاق می افتد نمی دانند لذا اگر به آنها چیزهای زیادی برای دیدن یا انجام دادن ارائه گردد (تحریکات زیاد)، ناراحت می شوند.
در خارج از رحم آن ها مرتباً بوسیله تحریکات متعدد لمس، شنوائی، نورها و رنگها و اشکال که گاهاً از تحمل آنها فراتر می رود، بمباران می شوند. در ماه های اول صداهای بلند آنها را می ترساند اما صدای آرام و صدای موسیقی که آنها در داخل رحم آن را شنیده اند، آنها را آرام می کند.

گریه
• شیرخواران  زیادی که زیر 3 ماه هستند گریه زیادی بخصوص در عصرها و شبها دارند.
• قسمتی از این گریه (که معمولاً کولیک نامیده می شود) بنظر می رسد بعلت اتفاقاتی است که در داخل و خارج بدن شیرخواران روی می دهد و فراتر از تحمل آنها است.( محیط اطراف )

توجه:
تکان دادن سریع و نامنظم شیرخوار، راه مناسبی برای آرام کردن آنان نیست و گاهاً می تواند برای آنها ترسناک و ناراحت کننده باشد ( حتی اگر آنها گریه خود را متوقف نمایند). این بسیار مهم است که هرگز شیرخوار خود را بشدت تکان ندهیم.

شنوایی و بینایی
• نوزادان می توانند ببینند ولی آنها فقط چیزهای نزدیک بخود را بطور واضح می بینند.
• آنها می توانند بشنوند و بسیار قبل از بدنیا آمدن قادر به شنیدن  هستند.
نوزادان عضلات چشم نارسی دارند و با این که می توانند ببینند (بخصوص از فاصله نزدیک) آنها نمی توانند تصاویر دیده شده را به صورت معناداری سازماندهی کنند. در سه ماه اول آنها بوسیله نور روشن، رنگهای اصلی، نوارهای رنگی، نقطه ها و طرح ها جذب می گردند. چهره انسان اولین شیئی است که آنها تشخیص می دهند.
در طی سه ماه اول آنها در دنیای اطراف خود شروع به تشخیص صورت های خاص و دیگر چیزها (مثل خرسی خود) می شوند. آویزان کردن تصویر چهره ها و اسباب بازیهای ساده در بالای سرآنها باعث می گردند که آنها تمرین لازم در سازماندهی و شناسائی اشکال را انجام دهند.

استفاده از بدن خودشان
نوزادان هنگامی که بیدار هستند بدن خود را حرکت می دهند. اما هنوز نمی دانند که چگونه هر قسمت از بدن خود را به دلخواه حرکت دهند و بر حرکت آنها کنترل دقیق داشته باشند و حتی نمی دانند که آن  اعضایی که حرکت می کنند  متعلق به آنها هستند.
شیرخواران در طی 8 هفته اول هیچ کنترلی بر روی حرکت اندام های خود ندارند و همه فعالیت فیزیکی آنها شامل رفلکس ها و حرکات غیراختیاری می باشند. مکیدن، گرفتن، جهیدن و ایستادن همه رفلکس هستند. در سومین ماه آنها شروع به دیدن دست و پای خود شان ( که خودشان در هوا تکانش می دهند) می کنند و همچنین شروع به تکان دادن دست گره کرده خود به طرف صورت شما یا سایر اشیاء مورد علاقه خود می کنند. آنها شروع به فهمیدن این امر می کنند که آنها بدنی دارند که حرکت می کند، حس می کند و پوستی دور آن وجود دارد.
آنها در حدود 8 هفتگی شروع به فهمیدن این امر می کنند که چگونه وقتی روی شکم هستند سرخود را بلند کنند و چگونه پاهای خود را تکان بدهند.

گفتارو زبان
• برای نوزادان گریه کردن تنها وسیله ارتباطی است و گریه های متفاوت معناهای متفاوتی دارد ( گرسنگی، درد، خیس بودن، سرد بودن و ترس).
• شما بتدریج  و در طی چند هفته اول شروع به تشخیص انواع متفاوت گریه های شیرخوارتان خواهید شد و خواهید فهمید که با چه سرعتی باید نیاز آنها را پاسخ دهید.
این امر مهمی است که به نیاز شیرخوار خود هر چه سریعتر مقدور است پاسخ دهید تا این حس در او بوجود آید که هر وقتی او شما را بخواند شما آنجا هستید.
• شیرخواران صدای خود را تا 7-8 هفتگی کشف می کنند و صداهای غن غن و اصوات با صدا ( مثل آآآآ ، او او او...) را از خود در می آورند.
• آنها همچنین تا حدود 8 هفتگی شروع به گوش دادن به آن چه که شما می گوئید می کنند و سپس با صدایشان به شما پاسخ می دهند، انگار که با شما صحبت می کنند.

فعالیت هائی برای شیرخواران کم سال
• صورتک های متحرک درست کرده و بالای تخت شان آویزان کنید
• قسمت های مختلف بدن آنها را ناز کرده و ماساژ دهید تا ببینید که آنها خیلی دوست دارند که لمس شوند.
• به آرامی با آنها صحبت کنید و از اسم آنها هنگام صحبت استفاده کنید.
• برای آنها آهنگ بخوانید، موسیقی بگذارید.
• آنها را زیاد بغل کنید.
• هنگامی که با آنها صحبت می کنید طوری آنها را نگهدارید که صورت شما را ببینند.
• ژست ها و شکلک های آنها را تقلید نمائید.
• به آرامی آنها را تکان دهید.
• آنها را بخوبی تغذیه کرده و بخوابانید.

خوابیدن
بیشتر شیرخواران در ماه های اول نیاز به یک یا دو بار بیدار شدن در طول شب جهت تغذیه دارند.
بعضی از شیرخواران کل شب را می خوابند ولی این امر در آنها خیلی معمول نیست.
بعضی از شیرخواران وقتی لمس شده و آرام شوند دوباره می خوابند ولی بیشتر آنها جهت خوابیدن مجدد نیاز به تغذیه دارند.

خلاصه
هیجانی اجتماعی
• در 4 تا 8 هفتگی ( متوسط 6 هفتگی ) هنگام صحبت والدین با وی به صورت والدین نگاه می کند.
• تا 7-5 هفتگی لبخند می زند.
• تا 3 ماهگی خنده صدادار دارد.

علائمی که نشان دهنده وجود مشکلات احتمالی در شیرخواران است.
• والدین احساس کنند که در بیشتر  موارد قادر نیستند که نیازهای شیرخوار را برآورده کنند.
• والدین نگاه منفی به شیرخوار دارند (بعنوان کودک مشکل دار به کودک نگاه می کنند و یا از شیرخوار ناامید هستند ).
• والدین احساس می کنند که قادر به پاسخگوئی به کودک نیستند.
• بیشتر اوقاتي كه کودک با بغل  شدن (حتی برای مدت کوتاهی  نیز) آرام نمی شود.
• گریه شدید با جیغ زدن
• عدم بوجود آمدن لبخند اجتماعی ( لبخند وقتی با او بازی میکنید یا حرف می زنید )  تا 8 هفتگی .

مهارت های حرکتی، بینائی و شنوایی
• وقتی گونه اش لمس می شود به همان سمت برگشته و مکیدن را نشان می دهد (از زمان تولد).
• وقتی روی شکم خوابیده است سرش را بلند می کند (متوسط در 6 هفتگی ولی محدوده از 4 تا 8 هفتگی است).
• تا دو ماهگی پاها را با قدرت تکان می دهد.
• بازوها و انگشتان و پاها به صورت خودبخودی باز و بسته می شوند.
• برای چند ثانیه چراغ متحرک را با چشمهایش دنبال می کند ( تا یک ماهگی ).
• تا 3-2 ماهگی صورت متحرک را با نگاه دنبال می کند.
• چشمها تا 6 هفتگی بیشتر مواقع به صورت همزمان حرکت می کنند.

علائمی که نشان دهنده احتمال وجود مشکلات تکاملی است.
• کودک به صورت غیرمعمول شل و یا سفت است.
• در یک سمت (چپ یا راست بدن) بطور واضحی قدرت و حرکت عضلات در بازو و پای متفاوت تر از طرف مقابل است.
• کنترل سر به طور غیرمعمولی خوب است (علامت سفتی عضلات گردن).
• انگشتان دست همیشه به صورت مشت کرده نگه داشته می شود.
• تا 3-2 ماهگی به صورت شما نگاه نمی کند.
• بدنبال  شنیدن صدای بلند از جا نمی جهد.

فعالیت های روزانه شیرخوار
• بخوبی می مکد.
• طرح خوابیدن شیرخواران خیلی متفاوت می باشد.

علائمی که نشان دهنده احتمال وجود مشکلات تکامل در شیرخوار است.
• مشکل در تغذیه نوزاد که فراتر از محدوده نرمال است.
• گریه طولانی مدت و مشکلات مداوم در آرام کردن شیرخوار.
• به طور غیر عادی شیر خوار خوب و آرام است ( خیلی آرام،  گریه خیلی کم ....).

زبان ارتباطی و گفتار
• تایک ماهگی با صدای بلند از جا می جهد.
• تا دو ماهگی غیر از گریه کردن صداهای دیگری نیز از خود در می آورد.
• در 8-7 هفتگی در پاسخ به شما از خودش صدا می آورد.
• بنظر می رسد که به صدای والدین گوش کرده و صورت آنها را نگاه می کند.

علائمی که نشان دهنده این امر است که کودک احتمالاً مشکلات تکاملی دارد.
• تا 3-2 ماهگی وقتی که با او صحبت می شود به صورت افراد نگاه نمی کند.

توجه: همه کودکان متفاوت هستند و با سرعت های متفاوتی تکامل پیدا می کنند. بنابراین اگر کودک شما همه چیزهایی که در این جا آورده شده است را انجام نمی دهد،  احتمالا بدین علت است که کودک شما در حیطه متفاوتی از یادگیری و تکامل کار می کند. (یعنی توانایی های متفاوتی دارد).
با این حال اگر کودکتان از سایر کودکان خیلی متفاوت است، یا اگر نگران تکامل کودک خود هستید و یا اگر بنظر می رسد که او در توانایی هایش پس رفت نشان می دهد حتماً از متخصصان امر کمک بگیرید. اگر در تکامل کودک شما مشکلی وجود داشته باشد زود پیداکردن آن کمک کننده خواهد بود. با این وجوداین امر خوب است که شما از تکامل نرمال کودک خود مطمئن گردید و همیشه بیاد داشته باشید که آنچه مهم است این است که آن ها را در جلوتر رفتن از جائی که  الان هستند، حمایت نمائیم.

ترجمه و تدوبن :دکتر سیف اله حیدرآبادی
فلوشیپ تکامل کودکان
مرکز تحقیقات سلامت کودکان - دانشگاه علوم پزشکی تبریز
دکتر بهزادجدیری –فوق تخصص نوزادان –بیمارستان آتیه
بر گرفته از بروشور آموزشی برای والدین  از مرکز ایالتی تکامل کودکان -استرالیا