راهنمایی و آموزش والدین از زایمان تا رشد

از آنجا که سلامت مادر نیز همانند سلامت نوزاد از اهمیت ویژه ای برخوردار است ، لازم دیدیم که یکی از بخش های انتهایی کتاب را به آشنایی مختصری با تغییرات بدن و مراقبت های مادر در دوران پس از زایمان اختصاص دهیم.
معمولاً 6 هفته پس از زایمان ، دوره ای است که طی آن تغییرات ناشی از بارداری در اعضای مختلف بدن مادر به تدریج  به حالت قبل از بارداری بر می گردد. گرچه ممکن است این برگشت پذیری تا ماه ها به طول انجامد.

رحم :
بلافاصله پس از زایمان ، رحم شروع به کوچک شدن می کند ، به طوری که درعرض 2 هفته به داخل حفره لگن بر می گردد. اندازه رحم پس از 4 تا 6 هفته تقریباً برابر اندازه زمان قبل از بارداری است .گاهی درد وانقباض هایی در رحم مانند زمان قاعدگی وجود دارد که اصطلاحاً به آن " پس درد " می گویند. این دردها در زمانی که مادر به نوزاد شیر می دهد بیشتر می شود. با گرم نگه داشتن ، شل کردن عضلات ، تنفس عمیق ومصرف مسکن (با نظر پزشک) ، می توان درد ناشی از انقباض را کاهش داد. معمولاً در روز سوم از شدت دردها کاسته می شود. در کسانی که اپیزیاتوشده اند ، استفاده از کیسه یخ بر روی محل بخیه ها در چند ساعت اول پس از زایمان ، حمام آب گرم در 24 ساعت اول پس از زایمان ، درازکشیدن به پهلو ، استفاده از بالش هنگام نشستن و انجام تمرین های مناسب به کاهش درد و بهبود سریع آن کمک می کند. 

ترشحات رحم :
در چند روز اول بعد از زایمان، ترشحات رحم زیاد وخونی است. بعد از 3 یا 4 روز ، ترشحات خون آلود کمتر و پس از 10 روز کم رنگتر می شود. معمولاً خروج ترشحات 4 تا 6 هفته طول می کشد. تداوم خونریزی بیش از حد قاعدگی  پس از هفته اول نیاز به بررسی دارد.
رعایت بهداشت فردی در این زمان بسیار مهم است.  لازم است ناحیه تناسلی  از جلو به عقب شسته شده وهمیشه خشک و تمیز نگه داشته شود. تا زمان کاهش ترشحات ، نوار بهداشتی  مرتب عوض شود. استحمام روزانه و ترجیحاً ایستاده مفید است. 

عملکرد مثانه:
لازم است به طور مرتب مثانه مادر تخلیه شود . فقط هنگام ممکن است به علت اپی زیاتومی ، در هنگام ادرار کردن ، احساس درد کند که بتدریج بهبود می یابد. تداوم هر نوع مشکل در ادرار کردن مانند سوزش و یادرد نیاز به بررسی دارد. 

عملکرد روده ها:
عدم دفع مدفوع  تا 2 روز اول پس از زایمان به علت تخلیه احتمالی وکاهش فعالیت روده ها حین زایمان ، طبیعی است. اصلاح رژیم (مصرف مایعات وموادفیبردار) ، تحرک زود هنگام و تمرینهایی کششی از یبوست ودرنتیجه بروزعوارض آن جلوگیری می کند .توصیه می شود در صورت نبود احساس دفع ، از زور زدن اجتناب شود. 

دیواره شکم :
پس از زایمان عضلات دیواره شکم ، نرم و شل باقی می ماند و چند هفته طول می گشد تا توانایی کشش عضلات به حالت اولیه باز گردد. با انجام تمرین های کششی می توان به جمع شدن سریعتر و بهتر عضلات شکم کمک کرد. استفاده از شکم بند به تنهایی موثر نیست. 

پستان :
مراقبت از پستان ها نقش ارزنده ای در تدوام شیردهی دارد. اگر مادر به نوزاد خود شیر می دهد ، بایستی پستان ها را تمیز نگاه دارد. از مصرف صابون ، مواد ضدعفونی کننده و یا شستشوی مکرر پستان ها خودداری کند. مشکلاتی که به طور معمول ممکن است در شیردهی اتفاق افتد شامل: ترک نوک پسان ، احتقان  پستان و ... می باشد .

برگشت قاعدگی:  
معمولاً شروع مجدد تخمک گذاری با شروع قاعدگی مشخص می شود ولی هنگام اوقات ممکن است مادر تا یکسال بعد از زایمان عادت ماهانه نشود ، اما باید بداند که امکان تخمک گذاری و بارداری وجود دارد. اگر وی  به طور مرتب به فرزند خود شیردهد ، معمولاً 6 هفته و اگر به نوزاد خود شیرندهد ، 3 هفته پس از زایمان ، احتمال بارداری مجدد وجود دارد. خانم هایی که تا 6 ماه به فرزند خود فقظ شیرمادر می دهند ( تغذیه انحصاری با شیرمادر) و فاصله شیردادن آنها در روز بیش از 4 ساعت  ودر شب بیش از 6 ساعت نیست و عادت ماهانه نشده باشند می توانند مطمئن باشند که 98 درصد احتمال دارد که باردار نشوند. 

مقاربت :
لازم است مادر ، پس از زایمان به علت خطر عفونت وخونریزی ، تا 3 هفته واگر اپی زیاتومی شده ، تا ترمیم کامل محل برش که معمولاً 4 تا 6 هفته طول می کشد ، از مقاربت اجتناب کند. پس ازاین مدت می تواند در صورت تمایل و راحتی نزدیکی داشته باشد.اکثر خانم ها ترجیح می دهندتا 6هفته پس از زایمان مقاربت نداشته باشند. خستگی ناشی ازنگهداری نوزاد ممکن است میل جنسی را کاهش دهد که  این حالت موقتی است و بتدریج بهبود می یابد. تغییرات هورمونی باعث خشکی مهبل ( واژن) می شود در این صورت می تواند از کرم نرم کننده استفاده کرد. 

کاهش وزن:
بلافاصله پس از زایمان ، در اثر تخلیه رحم و خروج جنین و جفت ، وزن بدن مادر حدود 5 تا 6 کیلوگرم کاهش می یابد که معمولاً 6 ماه بعد از زایمان ، مادر به حدود وزن قبل از بارداری خود بر می گردد. اگر مادر به نوزادش شیربدهد ، امکان برگشت به وزن قبلی بیشتر است . فعالیت بدنی و نحوه تغذیه در میزان کاهش وزن پس از زایمان و مدت زمان لازم برای کاهش وزن موثر است. 

استراحت :
به دلیل طولانی بودن زمان زایمان ، تاثیر داروهای بیهوشی ، شیردهی و بیخوابی ونگهداری از نوزاد ، خستگی مادر بسیار شایع است. لذا اطرافیان باید شرایطی را ایجاد کنند که مادر بتواند در روزهای اول ، استراحت و خواب بیشتری داشته باشد ، فراهم کردن محیط آرام و راحت ونیز کم کردن دید و بازدیدها در این روزها ضروری است . مادر می تواند فعالیت معمول روزانه خود را بتدریج شروع کرده و افزایش دهد. 

اندوه پس از زایمان :
در چند روز اول بعد از زایمان ، ممکن است مادر به دلیل فشارهای روانی ناشی از ترس و هیجان بارداری و زایمان ، ورود نوزاد وتغییرات ایجاد شده در خانواد ، خستگی ناشی از کم خوابی اواخر بارداری ونگرانی در مورد مراقبت از نوزاد ، در ساعاتی از روز اندوهگین شود. تغییرات خلق و خوو رفتار ، طیف وسیعی دارد که شامل گریه کردن خود به خود ، بی علاقگی نسبت به هر فعالیت ، بیخوابی یا پرخوابی ، تغییرات وزن ،خستگی و کاهش انرژی است. این حالات  معمولاً طی هفته اول پس از زایمان مشاهده می شود وتا روز دهم بهبود می یابد.  همسرو اطرافیان  نقش بسیار مهمی در بهبود این وضعیت دارند.  آنان بایدبدانند که تغییرات  روحی در مادر طبیعی است و گذراست و لازم است در این مدت به مادر توجه ومحبت بیشتری شود. در صورت طولانی شدن این علائم و یا بروز علائم دیگری مانند آزار نوزاد ، باید با روانپزشک مشاوره کرد.


برگرفته از :کتاب قدم نورسیده مبارک از انتشارات شرکت پژواک آرمان