راهنمایی و آموزش والدین از زایمان تا رشد

سندرم زجر تنفسی (آر دی اس) چیست؟
اگر نوزادی قبل از رسیده شدن ریه هایش، متولد شود، سندرم زجر تنفسی ایجاد خواهد شد. نوزاد مبتلا به سندرم زجر تنفسی برای گریه و نفس کشیدن در زمان تولد تلاش می کند اما بخاطر اینکه ریه های او با هر نفس کشیدن، تمایل دارند روی هم بخوابند، در این دقایق تا ساعت ها شروع کار تنفس سخت و دشوار است.

نوزاد مبتلا به سندرم زجر تنفسی:
1) بیشتر از 60 بار در دقیقه نفس می کشد.
2) در هنگام بیرون دادن نفس، صدای ناله، مانند صدای زاری وجود دارد.
3) وقتی که نفس می کشد، دیواره قفسه سینه و فضای بین دنده ها بطرف داخل کشیده می شود ( این حرکات در طی تنفس رتراکسیون نامیده می شود.)
4) پره های بینی اش می لرزند.
5) دور لبهایش کبود می شود که نشاندهنده این است که او اکسیژن بیشتری نیاز دارد.

دو علت احتمالی دیگر مشکلات تنفسی در نوزادان عفونت ریه ها(پنومونی) و وجود مایعات اضافی در ریه ها می باشد.

علل سندرم زجر تنفسی چیست؟
قبل از تولد، نوزاد از ریه هایش بخاطر اینکه جفت اکسیژن را از مادر گرفته و به خون نوزاد می رساند، استفاده نمی کند. پس از تولد ریه های نوزاد از هوا پر
می شود و شروع به رساندن اکسیژن به خون می کند.

برای آماده شدن ریه ها به کار مناسب بعد از تولد، نوزاد ماده ای تولید می کند که سورفاکتانت نام دارد.
سورفاکتانت ماده ای است برای پوشاندن سطح کیسه های هوایی در ریه ها و به باز بودن ریه ها در هنگام بیرون دادن نفس (بازدم) کمک می کند. در نوزادان بطور معمول  تولید سورفاکتانت در هفته 30 الی 36 حاملگی ا فزایش می یابد تقریبا همه نوزادان سورفاکتانت را تا هفته 35 حاملگی می سازند.
وقایع خاص از قبیل پارگی زودرس کیسه آب مادر یا زایمان زودرس، ممکن است سبب شروع ساختن زودرس سورفاکتانت شود.فقدان سورفاکتانت سبب سندرم زجر تنفسی می شود.

سندرم زجر تنفسی چگونه تشخیص داده می شود؟
برای کمک به تعیین علت مشکلات تنفسی آزمایشات خاصی وجود دارد.این آزمایشات عبارتند از:

کشت خون:
از آنجا که علت مشکلات تنفسی ممکن است از ابتدا  بخوبی تشخیص داده نشود،همه نوزادان در مواردی که عفونت دارند، با آنتی بیوتیک
ها(داروهای ضدعفونت) درمان می شوند. قبل از شروع آنتی بیوتیک، نمونه خونی از نوزاد از نظر عفونت بررسی می شود. این آزمایش کشت خون نامیده می شود. اگر نوزاد عفونت نداشته باشد، نتیجه آزمایش منفی است و آنتی بیوتیک ها درطی دو روز قطع خواهد شد. پرستار نوزاد شما احتمالا نمونه خون را از ورید یا شریان خواهد گرفت.

آزمایش گاز های خونی:
آزمایش گازهای خونی نشان می دهد که تا چه اندازه اکسیژن در خون وجود دارد . این اطلاعات به پزشک شما کمک می کند تا بداند که نوزاد به چقدر اکسیژن نیاز دارد.  همچنین نشان می دهد که نوزاد برای نفس کشیدن چقدر تقلا می کند و اینکه آیا نوزاد جهت نفس کشیدن به کمک نیاز دارد یا نه.

عکس قفسه سینه:
جهت گرفتن عکس قفسه سینه از نوزاد ،اشعه خیلی جزئی استفاده می شود و این عکس در تشخیص سندرم  زجر تنفسی (آر دی اس) کمک کننده است.

درمان سندرم  زجر تنفسی چیست؟
نوزادان زیادی دچار سندرم  زجر تنفسی می شوند. معمولا نوزادانی که سندرم  زجر تنفسی (آردی اس) دارند بیش از 6 هفته نارسی دارند، اما بعضی اوقات نوزادان رسیده تر نیز سندرم زجرتنفسی دارند.درمان های موثری برای نوزادان مبتلا به سندرم  زجر تنفسی  وجود دارد و اغلب نوزادان بطور کامل در اولین هفته های زندگی بهبود می یابند.

1) بخش مراقبت های ویژه نوزادان: نوزادی که مشکلات تنفسی دارند، در روی یک تخت گرم در بخش مراقبت ویژه نوزادان گذاشته می شوند. نوزاد به یک دستگاه نمایشگری وصل می شود که بطور مداوم ضربان قلب و تعداد تنفس را اندازه گیری می کند. این نمایشگر مانیتور قلبی – تنفسی نامیده می شود.
همچنین نوزاد به دستگاهی وصل می شود که مقدار اکسیژن پوستی را اندازه می گیرد که پالس اکسی متر نامیده می شود.

2) مایعات وریدی: نوزادی که سندرم زجر تنفسی دارد، سریع نفس می کشد و از تمام انرژی خود برای تنفس استفاده می کند ودیگر  برای خوردن انرژی چندانی باقی نمی ماند و نمی تواند  عمل مکیدن را با تنفس های سریع خود هماهنگ کند. راه وریدی یک لوله پلاستیکی باریک و ظریفی است که در از  وریدهای دست یا پاها یا سرنوزاد وارد می شود. این راه وریدی مایعات (سرم) را جهت پیشگیری از کم آبی بدن نوزاد و قند را جهت تامین انرژی به بدن نوزاد می رساند.
نوزاد بعد از این که ریه هایش خوب شد، قادر خواهد بود که شیر بخورد.

3 ) اکسیژن : نوزاد مبتلا به سندرم زجر تنفسی، برای حفظ سطح اکسیژن در محدوده طبیعی در خون به اکسیژن اضافی نیاز دارد. اگر آزمایشات نشان دهد که نوزاد به اکسیژن اضافی نیاز دارد ، سر نوزاد زیر یک کلاهک پلاستیکی (هود) که اکسیژن اضافی به آن وارد می شود، قرار داده می شود. 

4) کاتتر شریان نافی: اگر نوزاد برای نفس کشیدن به اکسیژن بالاتر از 40 درصد یا ونتیلاتور(دستگاه تنفس مصنوعی) نیاز داشته باشد ، گاز های خونی مکررا کنترل می شوند. برای این که بدن نوزاد در هر بار خونگیری ، سوراخ نشود،ممکن است با یک کاتتر (یک لوله پلاستیکی ظریف و باریک) یک مسیر در یک شریان ایجاد شود. این کاتتر اغلب در شریان طناب نافی گذاشته شده و به سوی آئورت عبور داده می شود که بزرگترین شریان بدن است.
کاتتر شریان نافی این امکان را ایجاد می کند که از نوزاد بدون ایجاد درد، خون گرفته شود. همچنین کاتتر برای دادن مایعات و داروها به نوزاد مورد استفاده قرار می گیرد. شریان های دست ها و پاها نیز ممکن است  مورد استفاده قرار گیرند.

5) ارزیابی تنفس نوزاد: اگر کار تنفس بیش از حد مشکل شود، نوزاد شروع به خسته شدن می کند. دو راه برای کمک به تنفس وجود دارد:

1- کمک تنفسی از راه بینی( نازال سی پپ)   Nasal-cpap

2- کمک تنفسی با استفاده از  ونتیلاتور(دستگاه تنفس مصنوعی).         

1-کمک تنفسی از راه بینی  ( نازال سی پپ): 
کمک تنفسی از راه بینی دستگاهی است که اکسیژن را تحت فشار به بینی وارد می کند و به باز شدن ریه ها کمک می کند. یک نوار در اطراف سر نوزاد گذاشته می شود که لوله باریک و کوچک ورودی هوا  به بینی را  نگهدارد. در این روش نوزاد خود    عمل تنفس را انجام می دهد اما دستگاه  سی پپ، اکسیژن را در یک فشار که ریه ها را باز نگه دارد، آزاد می کند.
این روش در نوزادان بزرگتر و قوی تر یا نوزادانی که بیماری خفیف دارند یا به کمک تنفسی کمی نیاز دارند، استفاده می شود.        

2- کمک تنفسی با استفاده از ونتیلاتور ( دستگاه تنفس مصنوعی):
زمانی که یک نوزاد برای نفس کشیدن موثر بیش از حد خسته است، ممکن است برای دادن تنفس اضافی از یک ونتیلاتور استفاده شود.              
یک لوله از طریق دهان نوزاد به طرف نای قرار داده می شود. لوله در محل با چسباندن چسب هایی به قسمت لب بالایی ثابت می شود. ونتیلاتور اکسیژن را تحت فشار از طریق لوله به ریه های نوزاد وارد می کند. نوزاد تنفس های خودش را دارد و ونتیلاتور نفس های اضافی به نوزاد می دهد. نوزاد در این وضعیت احساس راحتی بیشتری می کند زیرا دیگر کار سخت تنفس را انجام نمی دهد. گاهگاهی نوزاد ممکن است بوسیله ونتیلاتور بی قرار شود . اگر چنین اتفاقی افتاد، برای کمک به خواب و استراحت او، یک داروی آرام بخش خفیف داده می شود.

3- سورفاکتانت مصنوعی:
نوزادانی که به ونتیلاتور نیاز دارند، ممکن است در طی 24 تا 48 ساعت اول زندگی ،2 الی 4 بار داروی سورفاکتانت داده شود. اگر سورفاکتانت مصنوعی داده شود، نوزاد هنوز برای حدود 3 روز به ونتیلاتور نیاز خواهد داشت و سپس شروع به بهبودی خواهد کرد چون ریه ها ، سورفاکتانت خودشان را می سازند.


بهبودی چقدر طول می کشد؟
نوزادی با سندرم زجر تنفسی برای حدود 3 روز بیمار است. در 3 روز اول،  نیاز او به اکسیژن افزایش دارد یا در همان مقدار می ماند. زمانی که نیاز نوزاد به اکسیژن کمتر شد، این یک نشانه خوب از شروع بهبودی می باشد. اگر نوزاد شما به ونتیلاتور وصل است، مقدار اکسیژن و نفس کاهش خواهد یافت تا زمانی که نوزاد نهایتا بتواند خودش نفس بکشد. در این زمان لوله تراشه (لوله تنفس ) می تواند خارج شود.
زمانی که نوزاد قادر است به راحتی در یک محدوده طبیعی نفس بکشد و به اکسیژن اضافی نیاز ندارد، تغذیه نوزاد می تواند شروع شود. اگر نوزاد به حد کافی برای مکیدن قوی و رسیده است، او می تواند شروع به تغذیه از پستان یا شیشه نماید. با این حال اغلب نوزادان ضعیف هستند، بخاطر این که ریه هایشان هنوز رو به بهبود هست. یک نوزاد ضعیف می تواند بوسیله لوله ای که از دهان به معده اش وارد می شود تغذیه شود. شیر از طریق لوله به معده نوزاد وارد می شود این کار گاواژ نامیده می شود. از این طریق نوزاد بدون این که برای مکیدن انرژی زیادی را استفاده کند، می تواند تغذیه شود. به زودی او قادر به تغذیه از پستان یا شیشه خواهد شد.
اگر نوزاد در اولین روز نتوانست  بخورد و وزن خودرا از دست دهد نگران نباشید. حتی یک نوزاد سالم هم که بلافاصله بعد از تولد غذا می خورد، در اولین هفته زندگی وزن از دست می دهد.

آیا عوارضی وجود دارد؟
اغلب نوزادان به طور کامل از سندرم زجر تنفسی  بدون بروز مشکلات کوتاه مدت یا بلند مدت بهبودی می یابند. شایعترین عوارض که به مدت کوتاهی از تولد رخ می دهد پنو موتوراکس است. مشکلات بلند مدت از قبیل مشکلات مزمن ریوی یا مشکلات عصبی ( صدمات مغزی) معمولا به این که نوزاد چقدر نارس است مربوط می شود تا سندرم زجر تنفسی.
پنو موتوراکس: گاهی اوقات کیسه های هوایی ریه های نوزاد پاره است. هوایی که بایستی داخل کیسه های هوایی شود به خارج از ریه ها راه پیدا کرده و در داخل قفسه سینه می ماند. هوای جمع شده سپس به ریه ها وارد شده و مشکلات بیشتری را برای نوزاد جهت تنفس ایجاد می کند که این مسئله نشت هو ا  یا پنو موتوراکس نامیده می شود.

یک پنوموتوراکس ممکن است در هر زمانی بدون یک علت واضح رخ دهد یا ممکن است زمانیکه نوزاد اکسیژن تحت فشار از طریق سی پپ یا ونتیلاتور(دستگاه تنفس مصنوعی) می گیرد، اتفاق بیافتد.

یک پنوموتوراکس کوچک نیازی به درمان ندارد. یک پنو موتوراکس بزرگ با کشیدن هوا به خارج از طریق یک سوزن درمان می شود. برای موارد نشت هوایی بزرگتر یا پایدار، یک لوله در قفسه سینه وارد می شود و هوا را به طور مداوم بیرون می کشد. در طی زمان (ساعت ها تا روزها) کیسه های هوایی خود به خود بهبود می یابند و لوله می تواند خارج شود.
بیماریهای مزمن ریه:
نوزادانی که به طور غیرمعمول بیماریهای شدید ریه را دارند یا خیلی نارس هستند ممکن است نیاز به اکسیژن و فشار زیاد از ونتیلاتور(دستگاه تنفس مصنوعی) برای زنده ماندن داشته باشند. این می تواند به ریه ها آسیب برساند .بعضی از این نوزادان ممکن است به دستگاه تنفس مصنوعی برای چندین هفته نیاز داشته باشند و ممکن است نیاز به اکسیژن برای چندین ماه ادامه داشته باشند. در این موارد ممکن است برای بیرون راندن مایعات اضافی از ریه ها از داروی  ادرار آور استفاده شود .
اغلب نوزادان در اولین ماه های زندگی این مشکلات را از سر می گذرانند. و بهبود می یا بند.

بافت ریه جدید آنها رشد می کند، که جایگزین بافت ریه صدمه دیده می شود. به هر حال در طی چند سال اول زندگی آنها بیشتر ( خس خس سینه) دارند و ممکن است زمانی که عفونت دستگاه تنفس فوقانی (سرماخوردگی را دارند )  ذات الریه بگیرند. این مشکلات در کودکان بزرگتر کمتر رخ می دهد.
کلیه نوزادانی که سندرم زجر تنفسی دارند مانند کودکان سالم و طبیعی رشد می کنند . سندرم  زجر تنفسی در اغلب موارد و بخودی خود سبب صدمه مغزی یا مشکلات تکاملی بلندمدت نمی شود.

آیا می توان از سندرم زجر تنفسی پیشگیری کرد؟
اگر پزشک بداند که احتمالا نوزادی نارس بدنیا خواهد آمد، با تجویز دارویی به مادر  جهت کمک به شروع تولید سورفاکتانت درریه های نوزاد قبل از تولد کمک خواهد کرد.  فراوان ترین داروی مورد استفاده بتامتازون است. با آزمایش مایع آمینوتیک مادر، پزشک می تواند، ساخته شدن سورفاکتانت را در ریه جنین  کنترل کند.
مایع آمینوتیک با انجام روشی که آمینوسنتز نامیده می شود، جمع آوری می شود. مایع می تواند همچنین در صورتی که مادر آبریزش داشته باشد ، نمونه گیری شود. اگر نوزاد هنوز سورفاکتانت نمی سازد، ممکن است به مادر بتامتازون و سایر داروها یی داده شود تا  انجام زایمان متوقف و یا به تاخیر بیافتد.

برگرفته از بسته خدمتی نظام مراقبت از شیرخواران پر خطر مرخص شده از بخش های مراقبت ویژه نوزادان-1393