تعريف پايش رشد
توزين منظم كودك ، رسم منحني رشد و اقدامات به موقع و لازم جهت بهبود وضعيت رشد كودك را پايش رشد مي گويند. اين اقدام آسان ترين شيوه پي بردن به چگونگي رشد و در حقيقت ارزيابي سلامت كودك است.
سازمان جهاني بهداشت توصيه مي كند كه وزن كودكان تا سن 36 ماهگي همه ماهه اندازه گيري و ميزان رشد آنان ارزيابي شود. در كشور ما معمولاً كودكان را در سال اول زندگي هر ماه يكبار، در سال دوم هر دو ماه يكبار و در سال سوم هر سه ماه يكبار وزن مي كنند.
اهميت پايش رشد چيست؟
پايش رشد ، بهترين وسيله براي پي بردن به كفايت تغذيه كودك و بهترين راه اطمينان يافتن از سلامت و رشد مطلوب اوست. ضمناً اگر هرگونه انحرافي در وضعيت رشد كودك ايجاد شود چون خيلي زود تشخيص داده مي شود مي توان آنرا سريعتر اصلاح كرد و از تداوم آن جلوگيري نمود.
كارت پايش رشد
براي پايش رشد بايد از كارت پايش رشد استفاده كرد كه در حقيقت آينه سلامت كودك و اساس مراقبت از رشد اوست.
كارت پايش رشد به شكل صفحه بعد است . يعني حداقل سه خط منحني دارد، منحني پاييني منحني وسطي، و منحني بالايي كه آنها را منحني هاي مرجع يا به ترتيب صدك هاي 3، 50 و 90 هم مي گويند.(شكل شماره 1)
نحوه رسم منحني رشد كودك
همانطور كه در تصوير مشاهده مي شود علاوه بر سه منحني مرجع، خطوط افقي و عمودي در كارت وجود دارد كه خطوط افقي مربوط به سن كودك و بر حسب ماه است و خطوط عمودي مربوط به وزن كودك و بر حسب كيلوگرم مي باشد.
در هر مراجعه اول كودك به دقت وزن مي شود سپس سن دقيق او به ماه بر روي خط افقي و وزن او بر روي محور عمودي تعيين مي گردد. آنگاه از تلاقي خط عمودي كه از نقطه سن كودك به بالا مي رودبا خط افقي كه از نقطه وزن او به داخل منحني مي رود نقطه اي به دست مي آيد كه در كارت پايش رشد ثبت مي شود. ضمن مراجعات مكرر در زمانهايي كه قبلاً به آنها اشاره شد و اتصال اين نقاط برروي كارت پايش رشد منحني رشد كودك ترسيم مي شود.
نكات قابل توجه به هنگام توزين كودك
هنگام توزين، بايد كودك حتي المقدور برهنه باشد و در غيراينصورت با كمترين لباس ممكن وزن شود ، بدن او كاملاً روي ترازو قرار بگيرد، آرام باشد، گريه و بي قراري نكند ، پوشك يا كهنه خيس نداشته باشد و در صورت امكان از زمان تغذيه او ، ساعتي گذشته باشد. اگر شيرخوار قادر به نشستن است بهتر است او را در حالت نشسته روي ترازو بگذارند. ترازو هم قبل از توزين بايد ميزان شده و دقت آن بطور مرتب با يك وزنه استاندارد كنترل شود. بهتر است وزن كردن كودك هميشه در يك محل و با يك ترازو انجام گيرد تا اندازه گيري وزن و پايش رشد بهتر و دقيق تر باشد. همچنين وزن كودك به دقت و از رو به رو خوانده شود و هرگاه در وزن كردن شك و ترديدي بود دوباره وزن شود.
رشد طبيعي چگونه است؟
منحني رشد طبيعي بايد پيوسته موازي يكي از خطوط كارت پايش رشد پيش رفته و در فاصله منحني پايين و منحني بالاي كارت پايش رشد (بين صدك هاي 3و 97) قرار گيرد . ( شكل شماره 2) در موارد استثنايي كه منحني زير صدك 3 و يا بالاي صدك 97 باشد ، با اين شرط كه موازي يا منحني رشد پيش برود ممكن است باز هم طبيعي به حساب آيد. ( شكل شماره 3) قابل ذكر است كه منحني هميشه كاملاً صاف و يكنواخت نيست و ممكن است با نواسانات جزيي همراه باشد.
انحراف از رشد طبيعي كدام است؟
انحراف از رشد طبيعي شامل موارد زير است:
1.رشد كند ،يا عدم افزايش مناسب وزن در مدت زمان مشخص.
افزايش وزن اين كودكان كندتر از طبيعي است يعني با اينكه مسير منحني رشد كودك بالا رونده است اما شيب آن ملايم تر از منحني مرجع است، علامت هشدار دهنده اي است كه نياز به مراقبت ويژه دارد.( شكل شماره 4)
2.توقف يا ايست رشد- در اين كودكان براي مدتي ممكن است وزن افزايش پيدا نكند كه نياز به بررسي و مراقبت ويژه و پيگيري زود به زود دارند. ( شكل شماره 5)
3- كاهش رشد- كه ممكن است ناگهاني يا تدريجي باشد ، مسير منحني رشد كودك پايين رونده است و بايد در اسرع وقت مورد بررسي و چاره جويي قرار گيرد. ( شكل شماره 6)
4- اضافه وزن بيش از اندازه – وزن كودك از روند رشد طبيعي بيشتر است و اين پديده اكثراً به علت تغذيه بيش از حد به وجود مي آيد و اگر تداوم داشته باشد بايد مورد بررسي قرار گيرد. ( شكل شماره 7)
برگرفته از :سایت سلامت کودک-اداره سلامت کودکان وزارت بهداشت
کتاب طب کودکان نلسون
