راهنمایی و آموزش والدین از زایمان تا رشد

در سلول‌های قرمز خون نوعی مولکول به نام هموگلوبین وجود دارد که وظیفه مهم حمل گازها بویژه اکسیژن را به عهده دارد. این مولکول ممکن است به طرق مختلف دچار مشکل شده و منجر به بیماری‌های خونی شود. یکی از بیماری‌های خونی مرتبط با اختلالات هموگلوبین، تالاسمی است.

اهمیت تالاسمی به این دلیل است که می‌توان با شناسایی این مشکل در زوج‌‌هایی که تصمیم به بچه‌دار شدن دارند، از تولد بیماران بیشتر پیشگیری کرد.

در تالاسمی، هموگلوبین ساختار طبیعی ندارد و نمی‌تواند اکسیژن را به‌طور مطلوب حمل کند. هموگلوبین در افراد بالغ 2 زنجیره آلفا و بتا دارد. در صورتی که هر کدام از این زنجیره‌ها دچار کمبود شود یا اصلا در بدن ساخته نشود، بیماری تالاسمی ایجاد می‌شود. این بیماری به صورت ژنتیک منتقل شده و به 3 نوع مینور، متوسط و ماژور تقسیم می‌شود. تالاسمی مینور شیوع زیادی دارد و ممکن است کاملا بی‌علامت باشد.

از آنجا که شیوع تالاسمی مینور بسیار زیاد است و با عوارض کمی همراه است، به آن بیشتر واژه صفت اطلاق می‌شود تا بیماری. این بیماران معمولا فقط کم خونی خفیفی دارند که برخلاف کم‌خونی ناشی از فقر آهن به هیچ عنوان نباید آهن مصرف کنند. تالاسمی ماژور به مراتب مشکلات بیشتری ایجاد می‌کند و طول عمر افراد مبتلا به تالاسمی ماژور کم است. خوشبختانه با اقدامات انجام شده در جهت غربالگری افراد مبتلا به نوع مینور و عدم ازدواج آنها با فرد مبتلای دیگر احتمال تولد نوزاد مبتلا به تالاسمی ماژور بشدت کاهش یافته است.

جنین‌های مبتلا به تالاسمی ماژور، شانس کمی برای زنده بودن دارند و معمولا در دوران جنینی دچار عوارض کشنده می‌شوند. درصد کمی از این افراد که زنده می‌مانند تا آخر عمر نیازمند تزریق خون هستند. برای این‌که تزریق خون مکرر باعث تجمع آهن در بدن می‌شود باید توجه داشت حتما داروهای مناسب برای دفع آهن اضافه به این بیماران داده شود چون در بدن یک راه طبیعی جهت حذف آهن مازاد وجود ندارد. این آهن اضافی برای بافت‌های بدن بویژه قلب و کبد بسیار سمی ‌است و باعث نارسایی ارگان‌ها و مرگ زودرس بیماران می‌شود. افزایش بار آهن در بدن بویژه در قلب، مهم‌ترین علت مرگ بیماران مبتلا به تالاسمی ماژور است.

تالاسمی نوعی بیماری ژنتیک است که از ابتدا تا انتهای عمر با فرد است و تغذیه اثر بسیاری بر این بیماری دارد. برخی از مواد غذایی ممکن است عوارض خطرناکی برای بیمار مبتلا به تالاسمی
به‌وجود آورد

در بدن یک سری مراکز خون سازی وجود دارند که در دوره‌های مختلف زندگی از جنینی تا تولد و کمی بعد از آن با هم فرق می‌کنند. یعنی بتدریج این مراکز خون‌سازی محدودتر می‌شوند. وقتی بدن در یک استرس کم خونی یا کمبود اکسیژن قرار می‌گیرد، این مراکز فعال باقی می‌مانند یا فعال می‌شوند. در تالاسمی ماژور نیز بدن با کمبود اکسیژن روبه‌روست، بنابراین استخوان‌های صورت نیز فعال شده و بر اثر فعالیت بیش از حد برای تولید سلول‌های خونی، تغییر شکل می‌دهند.

بیماران مبتلا به تالاسمی با مشکلات زیادی روبه‌رو هستند و افرادی که به این بیماری مبتلا هستند، باید بسیار به حفظ سلامت دیگر قسمت‌های بدن خود اهمیت بدهند و یکی از مهم‌ترین شیوه‌ها در این جهت، رعایت رژیم غذایی مناسب است.

تغذیه درمانی در تالاسمی

تالاسمی مینور نوعی بیماری ژنتیک است که می‌تواند مشکلات طولانی مدتی برای بیمار مبتلا ایجاد کند. یک بیمار تالاسمی باید رژیم غذایی خاصی داشته باشد و اطلاعات تغذیه‌ای خود را بالا ببرد زیرا برخی از مواد غذایی که برای افراد معمولی مفید هستند، ممکن است عوارض خطرناکی برای یک بیمار مبتلا به تالاسمی به وجود آورد. بعلاوه تالاسمی نوعی بیماری ژنتیک است که از ابتدا تا انتهای عمر با فرد است و تغذیه، اثر بسیاری بر این بیماری دارد.

این بیماران برخلاف تصور عموم نه تنها دچار کمبود آهن نیستند، بلکه مستعد ابتلا به مسمومیت با آهن نیز هستند. از این رو به این بیماران توصیه می‌شود از غذاهایی که حاوی آهن زیادی هستند، پرهیز کنند. از جمله گوشت یا جگر حیوانات بخصوص گاو و گوسفند و فرآورده‌های آنها نظیر همبرگر، سوسیس و کالباس. لوبیا، حبوبات، سویا، کره و خود بادام‌زمینی، گندم، کلم بروکلی و دیگر سبزیجات برگ سبز، هندوانه، کشمش، نخودفرنگی، آب آلو، آلو، خرما، انگور، باقلا، غلات غنی شده با آهن و نخود، آهن زیادی دارند و بهتر است این بیماران در حد اعتدال از آنها استفاده کنند.

البته باید توجه داشت مصرف روزانه میوه و سبزیجات به میزان کافی در تمام افراد بخصوص بیماران مبتلا به تالاسمی توصیه می‌شود زیرا این مواد، خطر بروز گرفتگی عروق را در بیماران تالاسمی کاهش می‌دهد.

این بیماران باید به مصرف مواد معدنی دیگر توجه خاصی داشته باشند و تا جایی که می‌توانند بدن خود را سالم نگه دارند. یکی از این مواد مغذی، کلسیم است. کلسیم به تقویت و حفظ سلامت استخوان‌ها کمک شایانی می‌کند. بعلاوه بیماران مبتلا به تالاسمی استخوان‌های سستی داشته و در معرض مشکلات استخوانی بسیاری قرار دارند. بنابراین کلسیم باید به مقدار کافی و بیشتر از یک فرد معمولی در رژیم غذایی این افراد وجود داشته باشد. کلسیم در این بیماران یک فایده دیگر نیز دارد و آن کاهش جذب آهن است.

مواد غذایی غنی از ویتامین D نیز به این گروه از افراد توصیه می‌شود. حضور ویتامین D برای جذب کلسیم در بدن ضروری است. بنابراین افراد مبتلا به تالاسمی باید مواد سرشار از ویتامین D را فراموش نکنند. زرده تخم‌مرغ، لبنیات و ماهی از این گروه هستند.

در افراد مبتلا به تالاسمی کمبود اسیدفولیک به طور شایع دیده می‌شود، از این رو به همه افراد مبتلا مصرف مواد سرشار از اسید فولیک و مکمل اسیدفولیک توصیه می‌شود.

بدن این بیماران به علت جذب آهن بالا، با مخاطرات ناشی از اکسیده شدن (بیماری‌های قلبی و سرطان) مواجه است؛ بنابراین باید مصرف آنتی‌اکسیدان‌های مهم از جمله ویتامین E، کاروتنوئیدها و فلاووئیدها در این افراد مورد تاکید قرار گیرد.

هر چند مصرف مواد حاوی ویتامین C در این بیماران باعث افزایش جذب آهن می‌شود ولی برای دفع آهن توسط دسفرامین، برخی مصرف اندک ویتامین C را همراه با این دارو توصیه می‌کنند. بعلاوه ویتامین C نوعی آنتی‌اکسیدان نیز است که به این بیماران کمک زیادی می‌کند. میوه و سبزیجات سرشار از ویتامین C می‌توانند از رسوب آهن در خون و گرفتگی عروق بیماران تالاسمی پیشگیری کنند.

بیماران تالاسمی مراقب باشند

بیماران مبتلا به تالاسمی ماژور به علت دریافت خون‌های مکرر در معرض مسمومیت با آهن هستند. هرچند بیماران مبتلا به تالاسمی مینور بندرت نیازمند تزریق خون می‌شوند، ولی این گروه نیز به دلایل زیادی در معرض مسمومیت با آهن قرار دارند. یکی از این دلایل، کم‌خونی آنهاست. بدن این افراد به علت کمبود هموگلوبین، با درجاتی از هیپوکسی (کمبود اکسیژن) روبه‌روست و برای تولید سلول‌های خونی بیشتر آهن بیشتری از مواد غذایی جذب می‌کند. بنابراین بیماران تالاسمی باید دریافت آهن خود را کاهش دهند. برای مثال از ظروف آهنی جهت پختن غذا استفاده نکنند، چرا که در حین طبخ و حرارت دیدن مقداری از آهن این ظروف می‌تواند وارد غذا شود. بعلاوه نباید مواد غذایی را مستقیما در ظروف آهنی نگهداری کنند.

بهتر است از موادی که جذب آهن را افزایش می‌دهد، کمتر استفاده شود. مصرف چای و قهوه، البته در حد تعادل در این گروه می‌تواند جذب آهن را کاهش دهد. اصولا روی برچسب مواد غذایی که خریداری می‌کنید، مقدار مواد مغذی آن نوشته شده است. همواره باید به این برچسب‌ها توجه داشت و میزان آهن و دیگر مواد مغذی داخل آن را مد نظر قرار داد. مصرف برخی مواد از جمله غلات، لبنیات، چای و قهوه همراه با وعده‌های غذایی به منظور تنظیم آهن خون به بیماران مبتلا به تالاسمی توصیه می‌شود. این گروه نباید از مواد غذایی غنی شده با آهن مثل بعضی بیسکویت ها، ماکارونی‌ها و حتی برخی شکلات‌ها استفاده کنند.

بیماران تالاسمی مثل افراد معمولی باید از مصرف تمام مواد مضر که روی بدن اثر سوء دارند، اجتناب کنند. از آنجا که برخی از مواد غذایی حاوی چربی زیادی هستند، همواره به بیماران تالاسمی توصیه می‌شود تا جایی که امکان دارد از این مواد استفاده نکنند یا به مقدار بسیار کم آنها را مصرف کنند. افزایش چربی خون در این بیماران، بیش از پیش استعداد ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی را افزایش می‌دهد.

بعلاوه این افراد باید از مصرف نمک زیاد اجتناب کنند تا دچار افزایش فشارخون و بیماری‌های کلیوی متعاقب آن نشوند.

باید توجه داشت بدون در نظر گرفتن افراد مبتلا به بیماری‌های خاص، شیوع کمبود آهن در جامعه ما بسیار زیاد است و توصیه‌های غذایی گفته شده فقط برای افراد مبتلا به بیماری تالاسمی است و افراد دیگر باید سعی کنند همچنان مواد غذایی غنی از آهن مصرف کنند و جذب آهن را نیز در بدن خود افزایش دهند تا با عوارض کمبود آهن مواجه نشوند.


برگرفته از : جام جم